چکاب در سالمندان

چکاب در سالمندان

ضعف به معنی ابتلا به برخی بیماری‌ها و بروز اختلال در کارکرد برخی ارگان‌هاست که احتمال وابسته‌شدن سالمند به اطرافیان را افزایش می‌دهد. وابسته‌شدن شامل نیاز داشتن به اطرافیان برای انجام کارهای ساده روزانه مثل غذا خوردن، لباس پوشیدن، حرکت کردن، نشستن، خوابیدن و بلند شدن است. برخی افراد به اشتباه گمان می‌کنند بروز ضعف‌ از جمله مسائل طبیعی مربوط به دوران سالمندی است و قابل پیشگیری نیست در حالی که با اقدام‌های به موقع می‌توان از آن پیشگیری کرد. شناخت نشانه‌های ضعف می‌تواند تا حدی به درمان آنها و عقب انداختن زمان وابسته‌شدن کمک کند. نشانه‌های شایع را با هم مرور می‌کنیم.

کاهش وزن ناخواسته

کاهش وزن ناخواسته نیاز به بررسی دارد. افراد سالمند معمولا به اندازه کافی و به شکل متعادل غذا نمی‌خورند و همین امر باعث کاهش ریزمغذی‌ها و عناصر معدنی می‌شود و توان بدنی‌شان را کاهش می‌دهد. این مساله در کنار کاهش وزن، خطر ابتلا به عفونت‌ها را به دلیل ضعیف‌شدن سیستم ایمنی افزایش می‌دهد و درنهایت باعث خانه‌نشین شدن سالمند و وابسته‌شدن او به اطرافیان می‌شود. لازم است دلیل کاهش وزن در سالمند کاملا مشخص شود (کاهش میل به غذا، بروز مشکلات دندانی، سختی در تهیه و پخت غذا و...) و با رفع مشکل تغذیه سالمند بهبود یابد.

کندی حرکت

کاهش و کندی شدید حرکت گاهی نشانه ضعف در سالمندان است. روماتیسم، پوشیدن کفش نامناسب، بروز جراحت در ناحیه پاها و... می‌تواند عامل این کندی باشد. برای رفع مساله، اول باید دلیل کندی را مشخص و آن را اصلاح کرد. سالمند می‌تواند در صورت لزوم از وسایل کمک حرکتی مثل عصا نیز استفاده کند.

گوشه‌نشینی

گاهی اگر والدین سالمندتان تمایلی به خروج از منزل ندارند، معنایش این است که دچار ضعف شده‌اند. کاهش میل به گردش، کندی حرکت، خستگی، ترس از سقوط و... به مرور باعث گوشه‌نشینی و در خود فرورفتگی سالمند می‌شود. بهتر است سالمندان را به خروج از خانه و شرکت در محافل خانوادگی و اجتماعی تشویق کنید. سالمند را می‌توان با اتومبیل شخصی یا با هر وسیله دیگری به گردش برد. کافی است برای این کار اقدام کنید و همراهشان باشید.

بیماری

عفونت، درد، کاهش قوه بینایی و شنوایی و... از جمله بیماری‌های رایج دوران سالمندی است. استفاده از سمعک یا عینک جدید و مراجعه به پزشک و پیگیری درمان‌های دارویی، می‌تواند سلامت سالمند را به او بازگرداند و اجازه دهد او مجددا به فعالیت‌های روزانه و اجتماعی‌اش بازگردد.

کاهش قدرت عضلات

وقتی قدرت عضلات افت می‌کند، حرکت‌کردن، لباس پوشیدن، برداشتن وسایل شخصی و... سخت می‌شود. هرچه کمتر از عضلات استفاده شود، ضعیف‌تر می‌شوند. به سالمندان کمک کنید تا در روز کمی‌ ورزش کنند و با افزایش سن وسایل و تجهیزات مورداستفاده‌‌شان را تغییر دهید و اصلاح کنید. اگر کیف سنگینی دارند آن را سبک‌تر کنید تا کاملا کنارش نگذارند و اگر راه رفتن با عصا سخت شده واکر بخرید و...

خستگی

خستگی مفرط و همیشگی سالمند نیاز به بررسی دارد. با افزایش سن، خسته‌شدن کمی طبیعی است اما خستگی همیشگی نه! برای سالمند برخی فعالیت‌ها را در نظر بگیرید و مسوولیت‌‌هایی را به آنها بسپارید تا افسرده نشوند. اگر سالمند، مجبور به انجام کارهای سخت و طاقت‌فرساست پیاده‌روی‌های طولانی و کارهای بدنی را از روی دوش‌اش بردارید تا وظایف ساده‌تر و سبک‌تری را انجام دهد و در طول روز استراحت کند.

اهمیت چکاپ

بسیاری از اختلالاتی که به آنها اشاره شد و گاهی می‌توانند در سالمندان منجر به عوارض و اثرات غیرقابل‌جبران شود، اگر به‌موقع و درست تشخیص داده شوند به‌راحتی قابل‌پیشگیری‌‌اند. این امر اهمیت آزمایش‌های دوره‌ای را در دوران سالمندی گوشزد می‌کند. آزمایش‌های دوره‌ای و نیاز به انجام آنها براساس سن، جنس و سابقه خانوادگی بیماری‌ها تعیین می‌شود. برخی معاینه‌های دوره‌ای و تست‌های آزمایشگاهی چکاپ در تشخیص سریع مشکلات قابل درمان، مخصوصا در سالمندان، نقش بسیار مهمی دارند. شمارش کامل سلول‌های خونی، اندازه‌گیری چربی، قندخون ناشتا و بررسی عملکرد ارگان‌های مهم (کبد، کلیه، تیرویید) از جمله آزمایش‌های دوره‌ای محسوب می‌شوند. همچنین با توجه به شرایط سنی یا اقلیمی آزمایش‌های دیگری نیز مانند اندازه‌گیری سطح ویتامین D،  ذخایر آهن (فریتین)،   بررسی مدفوع از نظر خون مخفی و بررسی پروستات توصیه می‌شوند.

شمارش کامل سلول‌های خونی: در این آزمایش گلبول‌های قرمز، سفید و پلاکت‌ها، همچنین هموگلوبین و هماتوکریت و اندازه و درصد سلول‌های خونی تعیین میشود. این آزمایش یکی از مهم‌ترین آزمایش‌های دوره‌ای است که در تشخیص علت ضعف، کم‌خونی، عفونت و بسیاری از اختلالات به پزشک کمک می‌کند.

آزمایش قندخون: گلوکز، منبع اصلی انرژی بدن است و مقدار آن به‌صورت طبیعی پس از خوردن غذا افزایش می‌یابد. افزایش گلوکز باعث ترشح انسولین از غده پانکراس می‌شود که این هورمون به سلول‌های بدن کمک می‌کند که از گلوکز استفاده کنند. در صورت بالا بودن مقدار گلوکز، ممکن است آسیب‌های جبران‌ناپذیری به چشم‌ها، کلیه‌ها، اعصاب و عروق خونی وارد شود. چند نوع آزمایش قندخون وجود دارد که شامل اندازه‌گیری قندخون ناشتا، 2 ساعت پس از خوردن غذا و غیرناشتا و چند نوع تست بنا بر تشخیص پزشک است. سالمندان به علت کاهش ترشح انسولین یا مقاومت سلولها در خطر ابتلا به دیابت قرار دارند و البته سابقه خانوادگی نیز خطر ابتلا به این بیماری را بالا می‌برد.

آزمایش چربی خون: از آنجا که افزایش سن با کاهش تحرک و سوخت‌وساز بدن همراه است و همه اینها باعث افزایش چربی‌ها و به تبع آن عوارض تجمع آنها مانند گرفتگی عروق می‌شود بنابراین توصیه می‌شود چربی‌های خون به‌صورت دوره‌ای به‌خصوص در افراد با سابقه خانوادگی چربی بالا و افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی - عروقی اندازه‌گیری شود.

بررسی عملکرد کبد: کبد عملکردهایی چون تبدیل مواد غذایی به انرژی و از بین بردن مواد سمی را بر عهده دارد. برای بررسی عملکرد کبد، مقدار پروتئین، آلبومین، بیلی‌روبین و آنزیم‌های کبدی سنجیده می‌شود.

بررسی عملکرد کلیه: کلیه‌ها مسوول دفع مواد زائد از خون و حفظ سطح آب بدن هستند. در صورت درست عمل نکردن کلیه‌ها میزان کراتینین و اوره خون بالا می‌رود. همچنین عدم نوشیدن آب کافی نیز باعث افزایش اوره خون می‌شود.

بررسی عملکرد تیرویید: غده تیرویید به شکل پروانه است و در جلوی گردن قرار می‌گیرد. تیروئید، از ید غذا استفاده می‌کند تا هورمون‌های تیروییدی را تولید کند. این هورمون‌ها در کودکی برای رشد و تکامل مغزی لازم هستند و در دوران بزرگسالی، نحوه استفاده از انرژی در بدن را تنطیم می‌کنند. در بررسی عملکرد تیرویید، هورمون تحریک‌کننده تیرویید (TSH)، هورمون‌های تیروییدی T3 و T4 به صورت کلی یا آزاد اندازه‌گیری می‌شوند.

بررسی الکترولیت‌ها: الکترولیت‌ها مولکول‌های با بار مثبت یا منفی هستند که در سلول‌ها، خون و مایعات بافتی یافت می‌شوند. این مولکول‌ها شامل سدیم، پتاسیم، کلسیم، فسفر، منیزیم، کلر و بی‌کربنات هستند و با اندازه‌گیری آنها، عملکرد کلیه و غدد بررسی می‌شود.

بررسی مدفوع از نظر وجود خون مخفی: این تست از آزمایش‌های بسیار مهمی است که سلامت روده‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد. از آنجا که در صورت بروز مشکلی در روده‌ها علائم بسیار دیر بروز می‌کنند، بررسی دوره‌ای روده‌ها از ارکان مهم آزمایش‌های چکاپ است.

بررسی کمبود ویتامین‌ها: در دوران سالمندی باید میزان ویتامین B12، اسیدفولیک و ویتامین D بررسی شود. بدن از ویتامین B12 برای ساختن سلول‌های خونی و حفظ یک سیستم عصبی طبیعی استفاده می‌کند. این ویتامین در غذاهای گوشتی موجود است و اندازه‌گیری آن در افراد گیاهخوار توصیه می‌شود. ویتامین B12‌ معمولا همراه اسیدفولیک اندازه‌گیری می‌شود زیرا کمبود آنها منجر به کم‌خونی خواهدشد. اسیدفولیک نیز از ویتامین‌های گروه B است که در ساخت سلول‌های خونی و رشد طبیعی بدن دخیل است. ویتامین D در حفظ سطح کافی کلسیم و فسفات در خون و جذب کلسیم به خون و استخوان نقش دارد. کمبود ویتامین D در افرادی که در معرض نور کافی خورشید قرار نمی‌گیرند یا دریافت کافی ویتامین D در رژیم غذایی خود ندارند، مشاهده می‌شود.

سونوگرافی از کبد، مجاری صفراوی، کلیه ها، تخمدان ها و لگن در زنان و در مردان سونوگرافی از مثانه و حجم باقیمانده از وضعیت پروستات باید بررسی شود. فشار خون بیمار نیز باید اندازه گیری شود.

سنجش تراکم استخوان در افراد سالمند لازم است زیرا در سن بالا نشان می دهد که پوکی استخوان در استخوان لگن، مهره ها یا کمر وجود دارد یا خیر.

در افراد سالمند هر ساله واکسن آنفولانزا را تزریق کنید. هر پنج سال  از سن 65 سال به بالا باید واکسن پنوموکوک زده شود و واکسن کزاز و دیفتری هر 10 سال باید انجام شود. باید وزن سالمندان را اندازه گیری کرد، چاقی بیش از حد علامت اخطار است. همچنین باید از نظر کاتاراکت (آب مروارید) نیز توسط چشم پزشک چکاب شود.

اگر شکم بزرگ است باید آزمایشهای چربی و سونوگرافی از کبد انجام شود. کبد چرب با بزرگی شکم همراه است. کبد چرب در بین زنان و مردان ایرانی فراوان است زیرا زندگیشان ماشینی است.

منبع: Plaisirs Sante

نیمه دوم سال 1392، تدوین: دکتر حسن کرباسی

ویرایش :19/8/1392

چکاب در سالمندان

(شماره 120)

کلینیک دکتر کرباسی

متخصص اعصاب و روان

مشکلات جنسی     اعتیاد

چهارراه -جنب بازار علی- پاساژ ولیعصر (عج)

4 الی 10 شب

تلفن: [phone]

همراه: [phone]

آدرس اینترنتی:drkarbasi32.blogfa.com