گریستن یا خندیدن کدامین؟

گریستن یا خندیدن کدامین؟  

قطره‌های اشک دانه‌های جواهرند

گاهی به نظر می‌رسد جهان امروز جز شادی و خنده را نمی‌خواهد و نمی‌پسندد. از اندوه می‌گریزد و گریستن را مذموم می‌داند. خندیدن و خنداندن به کسب و کار تبدیل شده است...

البته این امر عمومیت ندارد اما از آنجا که رسانه‌های گروهی کشورهای صنعتی با توجه به برد و تاثیری که دارند مروج این فکرند، این تفکر به‌صورتی اغراق‌آمیز تظاهر می‌کند، اما فیلوژنی و انتوژنی درباره گریستن چه می‌گوید؟

فیلوژنی تکامل نوعی است، یعنی برای نمونه تکامل یک ویژگی جسمی یا رفتاری در گونه‌های مختلف جانوری. انتوژنی به معنی تکامل فردی است در یک گونه ویژه. مثلا رشد نوزاد از بدو تولد تا رسیدن به مراحل بعدی و دگرگونی‌هایی که در این دوره از نظر جسمی و رفتاری پیدا می‌کند.

گریستن مختص انسان است

در سیر تکاملی گونه‌های جانوری به نظر می‌رسد فقط در گونه‌های پرندگان و به‌ویژه پستانداران اجتماعی است که نشانه‌هایی حاکی از افسردگی دیده می‌شود. گریستن به‌عنوان تظاهری از اندوه و افسردگی، ویژگی انسان است. شاید به این علت که انسان، متکامل‌ترین و اجتماعی‌ترین نوع جانداران است. افسردگی به عنوان نشانه، به شایع‌ترین وجه، حکایت از تنها ماندن عضوی از گروه می‌کند و گریستن علامتی است برای مطلع کردن دیگر اعضای گروه از اینکه کسی تنها مانده است و نیاز به یاری دارد. این کارکرد گریستن، به‌ویژه در نوزادان و شیرخواران، دارای ارزش تکاملی زیاد است و مادر را متوجه نیازهای فرزند می‌کند. به علاوه درمی‌یابد که برای یافتن فرزند، باید به دنبال منبع صدای ناله همراه با گریستن برود. در بزرگسالان نیز هر زمان که احساس تنهایی یا تنهایی واقعی روی دهد، گریستن نیز ملازم آن است.

البته خنده نیز به عنوان تظاهری از رضایت و شادمانی دارای تاثیر انطباقی از نظر بقاست و به دریافت‌کننده آن این پیام را می‌دهد که من از تو خشنودم یا از خدماتی که به من عرضه می‌شود، احساس رضایت دارم. این تاثیر ارتباطی خنده به ویژه در رابطه کودک با مادر تاثیر تقویت‌کننده دارد زیرا مادر با دیدن لبخند فرزند درمی‌یابد که خدماتش مورد پذیرش قرار گرفته است.

به همین نحو است غم و غصه مداوم که اگر شادی در فواصل آن نباشد، جنبه عادی پیدا می‌کند و شناخته نمی‌شود.

به گریه نزدیک‌تر از خنده‌ایم

حضرت محمد(ص) می‌فرماید: «هنگامی که گناهان بنده‌ای پایان یافت، دو چشمش در اختیار او است تا با آن دو، بگرید و نماز بخواند و توبه کند.» و نیز: «گریه از مهر و رحمت است و فریاد از شیطان» و نیز «خدای بر آن چشمی مهر و رحمت آورد که از ترس خدا بگرید»، و نیز «خوشا آن کس که بر زبان خود فرمانروا باشد و بر لغزش خود بگرید.» حضرت علی(ع) از گریه اصحاب محمد(ص) یاد کرده است که اگر نام خدا برده می‌شد، چنان می‌گریستند که گریبان‌های آنان تر می‌شد و چون درخت در برابر تندباد می‌لرزیدند، از کیفری که از آن بیم داشتند یا برای پاداشی که به آن امیدوار بودند. باز حضرت از پرهیزگاران می‌گوید که در دنیا رفتارشان پاک و دیدگانشان گریان است. ایشان می‌فرماید: «خوشا به حال کسی که به اطاعت پروردگار مشغول باشد و بر خطاهای خود بگرید.» با این همه بوده‌اند کسانی که جز اشک شوق را نپسندیده‌اند.

گریستن در شعر

«چشمت هماره روشن و رخشان و بی‌ملال/ جز اشک شوق دردل آن دیده نم مباد» یکی از کسانی که تشبیه‌های زیبایی در مورد اشک دارد، رهی معیری است: «سوختم از آتش دل، در میان موج اشک/ شوربختی بین که در آغوش دریا سوختم»

یا: «اشکم ولی به پای عزیزان چکیده‌ام/ خارم ولی به سایه گل آرمیده‌ام»

حافظ می‌فرماید: «ز گریه، مردم چشمم نشسته در خون است/ ببین که در طلبت حال مردمان چونست»

و نیز: «نگرفت در تو گریه حافظ به هیچ رو/ حیران آن دلم که کم از سنگ خاره نیست»

و این از پروین است، شعر ساده و زیبا و صمیمی درباره اشک:

«اشک، طرف دیده را گردید و رفت          اوفتاد آهسته و غلتید و رفت

 بر سپهر تیره هستی دمی                             چون ستاره روشنی بخشید و رفت

 همچو شبنم در گلستان وجود                     بر گل رخساره‌ای تابید و رفت

 عقل دوراندیش با دل هرچه گفت             گوش داد و جمله را بشنید و رفت

تلخی و شیرینی هستی چشید                        از حوادث با خبر گردید و رفت»

و این سروده سعدی نیز در بیان اندوه جدایی از یاران که به صورت گریستن ظاهر می‌شود کم نظیر است:

«بگذار تا بگریم چون ابر در بهاران              کز سنگ ناله خیزد روز وداع یاران»

هنر «چارلز چاپلین» نیز در همین بود که اشک‌ها و لبخندها را درهم می‌آمیخت. قصد او فقط خنداندن نبود، به فکر فرود بردن بود برای رفع نابخردی‌ها، تبعیض‌ها و خشونت‌ها. بسیاری از صحنه‌های فیلم‌های او تاثرآور است. می‌گویند در فیلم «پسربچه» هنگامی که ماموران به زور پسر بچه‌ای را که او مورد حمایت قرار داده بود از او جدا می‌کردند، قطره اشکی در چشمان چاپلین آشکار شد، اشکی که به یاد دوران کودکی پررنج خودش و دیگر کودکانی که سرنوشتی چون او داشتند، ریخته می‌شد. زمانی که برای مظلومیت‌ها و بی‌عدالتی‌ها اشک می‌ریزیم، یعنی اقدامی اجتماعی انجام می‌دهیم. آیین‌های سوگواری برای آزادمردانی که از دنیا گذشتند تا به ما درس زندگی واقعی را دهند، آیین‌هایی برای انسان شدن است و به این ترتیب قطره‌های اشک به دانه‌های جواهری تبدیل می‌شوند که روح خداجویانه انسان را زینت می‌بخشند.

گریستن چه فایده‌ای دارد؟

گریستن مجموعه‌ای از نمایه‌های رفتاری مانند اشک ریختن، هق‌هق و آه کشیدن است که با برخی مولفه‌های فیزیولوژیک و جسمانی همراه می‌شود. گریه نیز مانند خنده به گونه انسان تعلق دارد. البته تحریک چشم در حیوانات نیز مانند انسان باعث ترشح اشک می‌شود ولی گریستنی که ناشی از تاثر احساسی باشد منحصر به انسان است و درسایر گونه‌های جانوری دیده نمی‌شود.

از لحاظ فیزیولوژیک، ترشح اشک‌ها تحت کنترل دستگاه پاراسمپاتیک است و وظیفه محافظت از چشمان در برابر آلودگی‌ها و عفونت‌ها به عهده اشک‌هاست. ترکیب بیولوژیک اشک نیز شامل پروتئین‌ها، آنزیم‌ها، چربی‌ها و متابولیت‌ها (فرآورده‌های نهایی ناشی از سوخت‌وساز) و الکترولیت‌هاست و البته ترکیب‌های پروتئینی اشک‌های عاطفی با اشک ناشی از تحریک تفاوت دارند.

در عین حال که با تسهیل بهبود فرد نقشی تعادل‌آفرین ایفا می‌کند، حالت برانگیختگی اجتنابی بالایی به‌وجود می‌آورد که باعث انگیزش رفتارهایی می‌شود که به گریستن خاتمه می‌دهند. به عبارت دیگر، همراه گریه، آمیزه‌ای از احساسات و حالت‌های مثبت و منفی تجربه می‌شود.

پژوهش‌های آزمایشگاهی آثار فیزیکی گریستن را روشن کرده است. گریه با آهسته‌تر کردن تنفس، آثار آرام‌بخشی دارد ولی تعریق و افزایش ضربان قلب همراه گریه مشابه تجربه‌های ناخوشایند ناشی از استرس، تهییج و برانگیختگی است اما جالب است که آثار منفی زودگذرند و تاثیرات جسمانی آرام‌کننده دیرپاتر هستند و بیشتر طول می‌کشند.

در باب تاثیر گریه بر خلق‌وخو و وضعیت عاطفی افراد نیز پژوهش‌هایی انجام شده است. جمله «گریه آدم را سبک می‌کند» در زبان فارسی زیاد شنیده می‌شود.

این پژوهش‌ها نشان می‌دهند فواید گریستن بستگی به این دارد که چه کسی می‌گرید و چرا می‌گرید و گریستن در چه زمان، مکان و شرایطی رخ می‌دهد. علاوه بر این، احتمال بهترشدن حال افرادی که از حمایت اجتماعی برخوردار بودند، پس از گریه بیشتر بود.

البته گریستن در دنیای نوزادان و کودکان، کاربردها و منافع دیگری نیز دارد. نوزادان از گریه به‌عنوان ابزار بقا استفاده می‌کنند. گریه کودکان یک وسیله ارتباطی با مادر است و از طریق آن طلب کمک می‌کنند. علت‌های اصلی گریه نوزادان گرسنگی، پوشک خیس، کثیف یا نامناسب، نیاز به تماس بدنی و نوازش، درد ناشی از گاز معده و روده، سرما و گرمای شدید، کسالت و بی‌حوصلگی، استرس، محیط پرازدحام، درد و جلب توجه است.

ویرایش:24/10/92

مؤلف: دکتر حسن کرباسی آرانی، نیمه دوم سال 1392

گریستن یا خندیدن کدامین؟

 (شماره134)

کلینیک    دکتر   کرباسی

متخصص  اعصاب و روان

مشکلات جنسی  ،اعتیاد،مشاوره

تکثیر ممنوع

چهارراه -جنب بازار علی- پاساژ ولیعصر (عج)

4 الی 10 شب

تلفن: [phone]

همراه: [phone]

آدرس اینترنتی:drkarbasi32.blogfa.com